چک الکترونیکی چیست

از نظر تاریخی به طور دقیق مشخص نیست اولین چك چه زمانی و بر روی چه چیزی نوشته شده است. به باور برخی كارشناسان، احتمالا رومی‌ها 352 سال قبل از میلاد "چك" را ابداع كرده اند. همچنین، مداركی از سپرده‌گذاری در ایتالیای قرون وسطی و كاتالونیا به شكل چیزی با كاربرد مشابه چك های امروزی و به همین نام موجود است. با اینكه این روزها چك در سطح وسیعی كاربرد دارد؛ باز هم دیده می شود كه گاهی سیستم بانكی با مشكلاتی در این مورد مواجه می شود. سوال این است كه چگونه می توان این قطعه كاغذ را طوری هدایت كرد كه در بین شبكه بانكی گشته و مشكلی به بار نیاورد؟ در بریتانیای قرن هفدهم یكی از پیك‌های بانك لندن در یك یا چند نقطه استقرار یافته و پیك‌های سایر بانك‌ها را پذیرش می كرد.  آن‌ها در این نقطه مذاكره كرده و در مورد معاوضه یا جریان آن ها در جهتی دیگر، تصمیم گیری می كردند. این سیستم Clearinghouse نام داشت كه كماكان نیز كاربرد دارد. اما، اولین بار چک الكترونیكی به وسیله خزانه‌داری ایالات متحده آمریكا مورد استفاده قرار گرفت و بعدا توسط شركت سرویس‌های نوین مالی F S T C گسترش داده شد.  

چک الکترونیکی ، در واقع نسخه الکترونیکی یا نمایشی چک کاغذی می باشد. برخی ویژگی های چك‌ الكترونیكی عبارتند از:

- دارا بودن اطلاعات موجود در چك‌های كاغذی 

- قابلیت پایه ریزی درچهارچوب قانونی چك‌های كاغذی 

- قابلیت پیوند به اطلاعات نامحدود 

- قابلیت معاوضه سریع بین بخش های دیگر

- قابلیت استفاده شدن در همه تراكنش هایی كه چك كاغذی محل دارد

- قابلیت اضافه كردن به مبلغ

چک الکترونیکی در مواردی همچون، تبدیل چک کاغذی دریافت شده از اشخاص در محل خرید یا از طریق ایمیل، سفارش تلفنی، سفارش اینترنتی و پركردن حساب یا كارت های اعتباری PayPal و ... به كار برده می شود. چک الكترونیكی شامل اطلاعاتی از جمله، دریافت‌كننده چك، مبلغ، زمان پرداخت و اطلاعات حساب می‌باشد. برای امضای چك، پرداخت‌كننده رمزی را برای گشایش كارت دفترچه چك خود وارد می كند كه مانند وارد كردن رمز در كارت های هوشمند است. فرایند به كارگیری چک الكترونیکی همانند چك‌ كاغذی می باشد. نویسنده چك Payer، از طریق دسـتگاه‌های الكترونیـكی مختلف چك الكترونیکی را نوشته و آن را توسط ترمینـال ورودی بانك‌ دریافت‌كننده واگذار می‌كند. دریافت‌كننده الكترونیکی نیز چک الكترونیکی را به عنوان نوعی اعتبار، در قالب سپرده دریافت كرده و به بانك‌ پرداخت‌كننده  واگذار می نماید. در نهایت، بانك پرداخت‌كننده چک الكترونیکی را تایید كرده و حساب مرتبط با آن را شارژ می كند.

در خصوص مزایای چک الکترونیکی ، می توان موارد زیر را برشمرد:

 

- کارایی عملیاتی: به طوری كه با صرفه جویی در زمان جابه‌جایی، دسته‌بندی و حسابداری چک‌ها از تمام ورودی‌ها، پرسنل فروشگاه و ...، تمرکز بر مواردی مانند فروش، خدمات مشتریان و ... بیشتر خواهد شد. 

- امنیت بالا: از آنجا با استفاده از چک التكرونیکی هیچ یك از اطلاعات محرمانه در دسترس صندوق داران و سایر عوامل قرار نگرفته و پس از انجام فرایند انتقال پول نیز مشتری فقط یك برگه دارد كه آن هم از اعتبار خاصی برخوردار نخواهد بود. 

- کارمزد كمتر: بسته به ارائه‌دهنده سرویس، پذیرنده می‌توان کارمزد واریز به بانك و هزینه های كارمزدی چک‌ برگشتی را کاهش داد كه این میزان بستگی به سرویس دهنده دارد. 

- كاهش هزینه های عملیاتی: هزینه در پروسه پرداخت توسط چک الکترونیکی نسبت به کارت اعتباری و چک‌ کاغذی و به خصوص كارت نقدی كمتر می باشد. 

- كاهش هزینه اداری: بكارگیری نیروی کار و زمان کمتر در این روش موجب كاهش هزینه های اداری می شود. 

- بهبود تامین بودجه: پروسه شبکه ACH در مقایسه با چک‌های معمولی سریع تر است كه منجر به افزایش جریان نقدینگی و همینطور حذف حجم زیادی از هزینه‌های متغیر و  سادگی فرایند پرداخت می شود. 

- بهبود مدیریت ریسک: به دلیل تایید یا رد فوری تراکنش‌ها، بانک اطلاعاتی چک‌های بدسابقه و سایر عوامل ارزیابی ریسک کنترل می شود. همچنین، با تضمین سرویس ارایه‌دهنده ، نگرانی در مورد چک‌های بدسابقه به وجود نمی آید. 

- تسهیل در عملیات حسابداری: به این صورت كه جزییات نقل و انتقال به مشتری ارائه شده و موجب افزایش سرعت عملیات حسابداری می شود. 

- سرعت بالا: از آن جا كه نیازی به نوشتن مبلغ، تاریخ و امضا بر روی چک الكترونیکی نیست، فرایند تایید، تنها طی چند ثانیه صورت می گیرد.

- عدم محدودیت در گرفتن برگ چک

- حفظ صحت اطلاعات در بستری نامحدود اما کنترل شده 

- از بین رفتن تقلب‌های ایجاد شده احتمالی روی چك

- تایید اتوماتیك محتویات و صحت چك

- اضافه شدن برخی قابلیت ها: قابلیت هایی مانند فعال كردن تاریخ پرداخت و ... چک الكترونیکی را كارامدتر نموده است. 

- عدم برگشت خوردن چک: زیرا در صورت وعده‌دار یا بی محل بودن آن، سامانه چک را صادر نمی كند.

- لزوم اتصال به اینترنت جهت صدور چك الكترونیكی: صاحب چک باید حتما به‌ صورت آنلاین به انجام عملیات صدور بپردازد كه گاهی در برخی فروشگاه ها، كار را مشكل می كند.همچنین باعث عدم امكان بكارگیری در هر مكان می شود.  

- عدم آگاهی كافی بسیاری افراد با چك الكترونیك و فرایند آن: با توجه به بافت سنتی بازار ایران، خیلی از افراد از قبول به كارگیری چك الكترونیك ممانعت می كنند و چون اطلاع رسانی كامل در این باره انجام نشده، اصرار دارند از چك كاغذی و سنتی استفاده نمایند.  

- تفاوت در امكانات سرویس های ارائه دهنده: برای انتخاب سرویس ارائه دهنده باید به مواردی زیادی توجه نمود؛ زیرا در حال حاضر برخی آپشن های ارایه شده در این سرویس ها ممكن است متفاوت باشند. 

- عدم كارایی برای همه افراد جامعه: به دلیل اینكه در فرایند استفاده از چك الكترونیكی خود شخص باید اقدام كند و با توجه به پیچیدگی نسبی این روش برای برخی افراد، ممكن است بكارگیری از آن برای هر كسی مقدور نباشد.

سامانه چک الکترونیکی» جهت صدور و تبادل چک الکترونیکی طراحی شده است. هدف اصلی این سامانه، به حداقل رساندن ریسك و محدودیت های فرایند بكارگیری چک کاغذی و فراهم كردن امنیت و سهولت بیشتر برای مشتریان و بانک‌ها می باشد. سامانه چک الکترونیکی، سامانه‌ای متمرکز است که با استفاده از سامانه‌ چک الکترونیکی صیاد (صدور یکپارچه چك الکترونیک)، چکاوک (زیرساخت انتقال تصویر چک و اسناد وصولی) و زیرساخت‌های اعتبارسنجی بانک مرکزی، سرویس «چک الکترونیکی» را به بانک‌ها و مشتریان آنها ارائه می دهد. 

قبل از هر چیز، روش های ورود به سامانه صیاد را حتما مطالعه کنید.

ابزارهای کلیدی مورد نیاز برای صدور چک الکترونیکی عبارتند از :

1.  داده پیام: داده پیام همان اطلاعات چک است که با استفاده از وسایل الکترونیکی تولید می شود و جهت ثبت امضای الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرد.

2.  امضای الکترونیک: عملیات احراز هویت از طریق امضای الکترونیک صورت می گیرد. امضاء الکترونیک هر نوع علامت برای شناسایی امضاء کننده اطلاعات چک است و توسط سامانه "نماد" بانک مرکزی انجام می شود. 

شرایط صدور چك الكترونیكی اط قرار زیر می باشد: 

• صادر کننده و دارنده چک الکترونیکی باید مشتری شبکه بانکی باشد. 

• صادر كننده باید کد شهاب داشته باشد. 

• صادر کننده باید دارای گواهی امضاء الکترونیکی باشد. گواهی امضاء الکترونیکی مشتریان از طریق سامانه نماد بانک مرکزی انجام می شود. 

• صادركننده باید در سامانه چک الکترونیک بانک مرکزی عضویت داشته باشد. 

• صادركننده باید در سامانه های صیاد( سامانه صدور چک الکترونیکی صیاد)، چکاوک و ساتنا عضویت داشته باشد. 

• صادر كننده باید از شرایط فنی ( از نظر تجهیزات لازم) برای اعمال سامانه برخوردار باشد.